Öğrenme Alanları
Öğrenme, üç ana
bölümden oluşur. Bunlar; bilişsel (kognitif), duyuşsal (affetif)
ve devinişsel (psikomotor) öğrenmelerdir. Öğrenmenin
değerlendirilmesi bu ünitenin temel amaçlarından olduğu için
sözü edilen öğrenme kategorileri kısa olarak aşağıda
incelenecektir. Bu incelemenin temel gerekçelerinden en
önemlisi, müfredatların sözü edilen üç alanda da hedefler
içermesidir. Bu yüzden değerlendirmede de bu üç alanın dikkate
alınması gerekir.
i) Bilişsel (kognitif) alan:
Bu alanla ilgili değerlendirme daha çok öğrencilerin
zihinsel yeteneklerinin ölçülmesine dayanır. Genellikle,
öğrenciye verilen kavramı öğrenci tanır, hatırlar, karşılaştırma
yapar, yorumlar ve onunla ilgili problem çözer. Bunun sonucuna
göre öğrencinin bilişsel yetenekleri değerlendirilir
ii) Duyuşsal (affektif) alan:
Müfredat programları zihinsel hedefler dışında da
hedefler içermektedir. Bu hedeflerden bir bölümü öğrencilerin
sınıf içi sosyal faaliyetleri ile ilgi, tutum ve bireylerin
sahip olacakları değer yargılarıyla ilgilidir. Bu hedeflerin
öğrencilerin öğrenmesinde önemli rol oynadıkları literatürde
sıkça ifade edilmektedir. Bu nedenle değerlendirme sürecinde de
dikkate alınmaları gerekmektedir.
Öğrencilerdeki duyuşsal değişme ve gelişmeleri ölçmek için
değişik soru tipleri kullanılmaktadır. Bu sorular eğitim-öğretim
süreci öncesinde ve sonrasında kullanılarak gelişmeler
izlenmektegdir. Bununla beraber, öğrencilerin gözlenmeleri ve
görüşme (mülakat) yöntegmiyle fikirlerinin alınması da duyuşsal
öğrenmeleri belirlemede özellikle son zamanlarda
kullanılmaktadır.
Birkaç örnek soru ile bu konuya açıklık getirelim:
a) Benim için fizik
zevkli 1 2 3 4 5 sıkıcı
önemli 1 2 3 4 5 önemsiz
kolay 1 2 3 4 5 zor
faydalı 1 2 3 4 5 faydasız dır.
Bu tür bir ifade ile öğrencinin fiziğe karşı tutumu rakamlardan
kendi düşüncesine en uygun olanları işaretlemesiyle ortaya
çıkarılabilir.
b) Duyuşsal karakterleri ölçmede yazılı cevap gerektiren
sorularda sorulabilir.
1 Fiziği sever misin?
2 Niçin fizik öğrenmenin faydalı olacağına niçin inanıyorsunuz?
iii) Devinişsel (Psikomotor) Alan
Müfredat programlarının hedefleri arasında öğrencilerde
fen bilimleri laboratuarlarında pratik maharetlerin
geliştirilmesi şeklinde bir ifade bulunmaktadır. Pratik
maharetler, el ve göz becerileri, duyu organlarının koordineli
kullanılması, laboratuar araç ve gereçlerinin kullanılması gibi
yetenekleri içerir.
Öğrencilerin devinişsel yeteneklerinin ölçülmesi ve
değerlendirilmesi için farklı yöntemler kullanılabilir.
Bunlardan biri kontrol listesi kullanılarak bir öğrencinin
laboratuarda bir deneyi planlayıp yapmada izlediği adımlar
kontrol edilebilir.
Örneğin: Ohm yasasının ispatı deneyinde öğrenci, Evet
Hayır
1. Direnç, voltmetre ve ampermetreyi tanıyabildi mi? .......
........
2. Dirençleri seri olarak bağlayabildi mi? ....... .........
3. Ampermetreyi ve voltmetreyi devreye doğru olarak .......
.........
bağlayabildi mi?
4. Her direncin ucundaki potansiyel farkını voltmetreden
........ .........
doğru okuyabildi mi?
5. Akımı ampermetreden doğru okuyabildi mi? ........ ..........
6. Devreye uygulanan toplam gerilimin, herbir direncin
uçlarındaki gerilimlerin toplamına eşit olduğunu bulabildi
mi?......... ..........
Bu kontrol listesine daha bir çok madde eklenebilir.
Böylece öğrencilerin devinişsel alan ile ilgili becerileri de
ölçülmüş olur.
BLOOM’UN TAKSONOMİSİ VE SORU HAZIRLAMA
Bloom taksonomisi
Bloom taksonomisi (Kempa, 1986; Colletta &, Chiopette
1989) birçok öğretmen ve eğitimci tarafından öğrenci bilişsel
alanla ilgili kısmı başarılarının ölçülmesinde ençok kullanılan
yaklaşımdır. Bu taksonominin basitten karmaşığa (düşük zihinsel
düzeyden yüksek zihinsel düzeye) doğru altı seviyeden oluşur.
Bunlar:
1. Bilgi seviyesi
2. Kavrama (Anlama) seviyesi
3. Uygulama seviyesi
4. Analiz seviyesi
5. Sentez seviyesi
6. Değerlendirme seviyesi, dir.
Bununla beraber, birçok sınav
sistemi bu seviyelerin ilk üçünü aynen kullanırken son üçünü
birleştirir. Böylece dört basamaklı bir ölçme yaklaşımı elde
edilir (kempa, 1986). Orijinal taksonominin altı
basamağını orta dereceli okullar için dörde indiren bu
yaklaşımın kategorileri aşağıda örneklerle açıklanmaktadır.
i) Bilgi seviyesi: bu seviyede öğrenciden sadece öğretilen
bilgilerin hatırlanması istenir. Bilimsel bilgiler, hipotezler,
teoriler, kavramlar gibi olguların sadece anlatıldıkları
şekliyle hiçbir yorum getirmeden hatırlanması bu seviyenin
kapsamına girer. Bu basamakla ilgili sorular, ne, nerede, ne
zaman, kim ve tanımlayın gibi soru kelimeleri ile kurulur.
Bu seviyede sorulan sorulardan amaç düşünme ve yorumdan
ziyade ezberlenen bilgilerin geri istenmesi şeklindedir. Bu
bilgiler ezbere dayalı olduğu için kısa sürede unutulur. Bundan
dolayı, öğretmenler bu tür sorulara fazla önem vermemelidirler.
Çünkü, bunlar öğrencinin zihinsel yeteneklerinin gelişmesine çok
az katkıda bulunur. Ancak, bu tür sorular sınavlarda hiç
kullanılmamalı denilemez. Örneğin 10-15 soruluk kısa cevaplı bir
sınavda 1-2 soru bu basamaktan seçilebilir.
Bilgi seviyesi ile ilgili örnek sorular;
1. İçinde serbest yükleri bulunan cisimlere;
a) yalıtkan b) iletken c) molekül bileşikler d) hiçbiri
2. Aşağıdaki ifadelerden hangisi Joule kanunu verir?
a) w= F.l b) W= Q.V c) W= i2.R.t d) p=
3. Aşağıdaki ifadeleri tanımlayınız?
a) Lens kanunu b) Hall olayı c) Super iletken
d) Merkezal ivme e) Ohm kanunu
ii) Kavrama (anlama) seviyesi :
Bu seviyede öğrenci öğrendiklerini organize edip
yorumlayabilir. Yani, öğrenci kendisine sunulan bilgileri
zihninde canlandırıp farklı şekillerde ve farklı cümlelerle
ifade edebilir. Tablolar, grafikler, karşılaştırmalı işlemler,
bilgi sayfaları gibi kaynakları inceleyip kendi cümleleriyle
yeniden ifade edebilir. Bu seviyedeki sorularda “açıkla”,
“karşılaştır”, “benzerlik ve zıtlıklarını bul” gibi ifadeler
bulunmalıdır.
Bu seviyedeki sorulardan amaç öğrencinin bir şekilde
verilen bilgileri başka bir formda yorumlama yeteneğini
ölçmektir. Buradaki sorularda öğrenci mevcut bilgilerini
kullanarak yorum yapar.
Örnek sorular:
1 İvme ile yer çekimi ivmesi aşağıdaki ifadelerden hangisinde
ortak özelliklere sahiptir.
a) İkiside yerin çekim kuvvetinden dolayı oluşur.
b) İkiside dışarıdan bir etki olması dolayısıyla oluşur.
c) İkiside hızlanmayı ifade eder.
d) İkiside hareketin sabit olmadığını ifade eder.
2 Işığın kırılmasının ışığın dalga modeli ile mi açıklamak daha
uygundur, yoksa tanecik modeli ile mi açıklamak daha uygundur.
Gerekçeleri ile birlikte yazınız.
3 Foto elektrik olayı ışığın hangi özelliğini açıklamada
kullanılır?
4 Bir cismin eğrisel bir yörüngede hareket edebilmesi için hangi
şartların gerçekleşmesi gerekir?
iii) Uygulama seviyesi:
Bu seviyede öğrenci bilimsel bilgilerini ve anlayışını
karşılaştığı yeni durumlara uygulayabilir. Burada, öğrenciden
önceki bilgi birikiminden uygun bölümleri ve ilişkileri seçerek
yeni duruma uygulaması ve sonuçları yorumlaması beklenir. Bu
seviyedeki sorularda kullanılacak uygun soru kelimeleri ,
çözünüz, kullanınız, sınıflayınız, seçiniz ve ne kadar” gibi
kelimelerdir.
Bu seviyedeki sorulardan amaç, öğrencilerin bilgi birikimlerini
karşılaştıkları yeni durum ve problemlerin çözümlemede
kullanabilme yeteneklerini ölçüp değerlendirmektir.
iv) Analiz, sentez ve değerlendirme seviyeleri (yüksek seviyeli
zihinsel yetenekler):
Bu seviyelerde öğrenci bilimsel bilgileri, o bilgileri
oluşturan parçacıklara ayırabilir (analiz), Parçacıklara
ayırdığı bilgilerden farklı birleştirmeler yaparak yeni bilgiler
üretebilir (sentez), ve üretilen yeni bilgileri nedenleri,
bilimsel geçerliliği ve sonuçları ile birlikte yorumlayabilir
(değerlendirme).
Bu seviyelerde amaç öğrencilerin yüksek seviyeli
zihinsel yeteneklerini ölçmektir. Bu ölçmede kullanılacak
sorulardaki kelimeler şunlardır:
Analiz: analiz et, destekle, kanıt göster, nedenleri tanımla,
niçin ve yorumla.
Sentez: tahmin et, geliştir, planla, sentez yap, üret, alet
geliştir, yap veya kur.
Değerlendirme: değerlendir, görüşünü söyle, iddia et,
değer takdir et, değerlendirme yap gibi.
Örnek sorular:
Analiz sentez ve değerlendirme ile ilgili sorular
1) Işığın kırılması deneyinde (tanecik modeline göre) yapılan
deney sonucunda aşağıdaki veriler elde edilmiştir.
Gelme açısı (i)
|
Kırılma açısı (r) |
10 |
6.7 |
20 |
13.3 |
30 |
15.6 |
40 |
25.2 |
50 |
30.7 |
60 |
35.1 |
70 |
38.6 |
80 |
40.7 |
a) Tablodan verilen verilerden faydalanarak kırılma açılarının
gelme açılarının fonksiyonu olarak gösteren bir grafik çizin.
b) Hangi grafik bir matematik sonuç çıkarmak için daha
güvenilirdir?
2) 3 m kütleli cisim D den serbest bırakılıyor ve F noktasındaki
2 m kütleli cisimle esnek olarak çarpışıyor. 2 m kütlesi nereye
kadar çıkabilir?
3. Hacim ile sıcaklık arasındaki ilişkiyi veren bir hipotez
kurunuz ve bu hipotezi test edecek bir deney, düzeneği
planlayın.
4. Çekirdek çevresinde dönen elektron, klasik mekaniğe göre
enerji kaybederek çekirdek üzerine düşmesi beklenir ancak
gerçekte böyle bir durum gözlenmez. Bunun sebebi sizce nedir
açıklayın.