Öğrenme Alanları
Öğrenme, üç ana bölümden oluşur. Bunlar; bilişsel (kognitif),
duyuşsal (affetif) ve devinişsel (psikomotor) öğrenmelerdir. Öğrenmenin
değerlendirilmesi bu ünitenin temel amaçlarından olduğu için sözü edilen öğrenme
kategorileri kısa olarak aşağıda incelenecektir. Bu incelemenin temel
gerekçelerinden en önemlisi, müfredatların sözü edilen üç alanda da hedefler
içermesidir. Bu yüzden değerlendirmede de bu üç alanın dikkate alınması gerekir.
i) Bilişsel (kognitif) alan:
Bu alanla ilgili değerlendirme daha çok öğrencilerin zihinsel yeteneklerinin
ölçülmesine dayanır. Genellikle, öğrenciye verilen kavramı öğrenci tanır,
hatırlar, karşılaştırma yapar, yorumlar ve onunla ilgili problem çözer. Bunun
sonucuna göre öğrencinin bilişsel yetenekleri değerlendirilir
ii) Duyuşsal (affektif) alan:
Müfredat programları zihinsel hedefler dışında da hedefler içermektedir. Bu
hedeflerden bir bölümü öğrencilerin sınıf içi sosyal faaliyetleri ile ilgi,
tutum ve bireylerin sahip olacakları değer yargılarıyla ilgilidir. Bu hedeflerin
öğrencilerin öğrenmesinde önemli rol oynadıkları literatürde sıkça ifade
edilmektedir. Bu nedenle değerlendirme sürecinde de dikkate alınmaları
gerekmektedir.
Öğrencilerdeki duyuşsal değişme ve gelişmeleri ölçmek için değişik soru tipleri
kullanılmaktadır. Bu sorular eğitim-öğretim süreci öncesinde ve sonrasında
kullanılarak gelişmeler izlenmektegdir. Bununla beraber, öğrencilerin
gözlenmeleri ve görüşme (mülakat) yöntegmiyle fikirlerinin alınması da duyuşsal
öğrenmeleri belirlemede özellikle son zamanlarda kullanılmaktadır.
Birkaç örnek soru ile bu konuya açıklık getirelim:
a) Benim için fizik
zevkli 1 2 3 4 5 sıkıcı
önemli 1 2 3 4 5 önemsiz
kolay 1 2 3 4 5 zor
faydalı 1 2 3 4 5 faydasız dır.
Bu tür bir ifade ile öğrencinin fiziğe karşı tutumu rakamlardan kendi
düşüncesine en uygun olanları işaretlemesiyle ortaya çıkarılabilir.
b) Duyuşsal karakterleri ölçmede yazılı cevap gerektiren sorularda sorulabilir.
1 Fiziği sever misin?
2 Niçin fizik öğrenmenin faydalı olacağına niçin inanıyorsunuz?
iii) Devinişsel (Psikomotor) Alan
Müfredat programlarının hedefleri arasında öğrencilerde fen bilimleri
laboratuarlarında pratik maharetlerin geliştirilmesi şeklinde bir ifade
bulunmaktadır. Pratik maharetler, el ve göz becerileri, duyu organlarının
koordineli kullanılması, laboratuar araç ve gereçlerinin kullanılması gibi
yetenekleri içerir.
Öğrencilerin devinişsel yeteneklerinin ölçülmesi ve değerlendirilmesi için
farklı yöntemler kullanılabilir. Bunlardan biri kontrol listesi kullanılarak bir
öğrencinin laboratuarda bir deneyi planlayıp yapmada izlediği adımlar kontrol
edilebilir.
Örneğin: Ohm yasasının ispatı deneyinde öğrenci, Evet Hayır
1. Direnç, voltmetre ve ampermetreyi tanıyabildi mi? ....... ........
2. Dirençleri seri olarak bağlayabildi mi? ....... .........
3. Ampermetreyi ve voltmetreyi devreye doğru olarak ....... .........
bağlayabildi mi?
4. Her direncin ucundaki potansiyel farkını voltmetreden ........ .........
doğru okuyabildi mi?
5. Akımı ampermetreden doğru okuyabildi mi? ........ ..........
6. Devreye uygulanan toplam gerilimin, herbir direncin uçlarındaki gerilimlerin
toplamına eşit olduğunu bulabildi mi?......... ..........
Bu kontrol listesine daha bir çok madde eklenebilir. Böylece öğrencilerin
devinişsel alan ile ilgili becerileri de ölçülmüş olur.
BLOOM’UN TAKSONOMİSİ VE SORU HAZIRLAMA
Bloom taksonomisi
Bloom taksonomisi (Kempa, 1986; Colletta &, Chiopette 1989) birçok öğretmen ve
eğitimci tarafından öğrenci bilişsel alanla ilgili kısmı başarılarının
ölçülmesinde ençok kullanılan yaklaşımdır. Bu taksonominin basitten karmaşığa
(düşük zihinsel düzeyden yüksek zihinsel düzeye) doğru altı seviyeden oluşur.
Bunlar:
1. Bilgi seviyesi
2. Kavrama (Anlama) seviyesi
3. Uygulama seviyesi
4. Analiz seviyesi
5. Sentez seviyesi
6. Değerlendirme seviyesi, dir.
Bununla beraber, birçok sınav sistemi bu seviyelerin ilk üçünü aynen kullanırken
son üçünü birleştirir. Böylece dört basamaklı bir ölçme yaklaşımı elde edilir
(kempa, 1986). Orijinal taksonominin altı basamağını orta dereceli okullar için
dörde indiren bu yaklaşımın kategorileri aşağıda örneklerle açıklanmaktadır.
i) Bilgi seviyesi: bu seviyede öğrenciden sadece öğretilen bilgilerin
hatırlanması istenir. Bilimsel bilgiler, hipotezler, teoriler, kavramlar gibi
olguların sadece anlatıldıkları şekliyle hiçbir yorum getirmeden hatırlanması bu
seviyenin kapsamına girer. Bu basamakla ilgili sorular, ne, nerede, ne zaman,
kim ve tanımlayın gibi soru kelimeleri ile kurulur.
Bu seviyede sorulan sorulardan amaç düşünme ve yorumdan ziyade ezberlenen
bilgilerin geri istenmesi şeklindedir. Bu bilgiler ezbere dayalı olduğu için
kısa sürede unutulur. Bundan dolayı, öğretmenler bu tür sorulara fazla önem
vermemelidirler. Çünkü, bunlar öğrencinin zihinsel yeteneklerinin gelişmesine
çok az katkıda bulunur. Ancak, bu tür sorular sınavlarda hiç kullanılmamalı
denilemez. Örneğin 10-15 soruluk kısa cevaplı bir sınavda 1-2 soru bu basamaktan
seçilebilir.
Bilgi seviyesi ile ilgili örnek sorular;
1. İçinde serbest yükleri bulunan cisimlere;
a) yalıtkan b) iletken c) molekül bileşikler d) hiçbiri
2. Aşağıdaki ifadelerden hangisi Joule kanunu verir?
a) w= F.l b) W= Q.V c) W= i2.R.t d) p=
3. Aşağıdaki ifadeleri tanımlayınız?
a) Lens kanunu b) Hall olayı c) Super iletken
d) Merkezal ivme e) Ohm kanunu
ii) Kavrama (anlama) seviyesi :
Bu seviyede öğrenci öğrendiklerini organize edip yorumlayabilir. Yani, öğrenci
kendisine sunulan bilgileri zihninde canlandırıp farklı şekillerde ve farklı
cümlelerle ifade edebilir. Tablolar, grafikler, karşılaştırmalı işlemler, bilgi
sayfaları gibi kaynakları inceleyip kendi cümleleriyle yeniden ifade edebilir.
Bu seviyedeki sorularda “açıkla”, “karşılaştır”, “benzerlik ve zıtlıklarını bul”
gibi ifadeler bulunmalıdır.
Bu seviyedeki sorulardan amaç öğrencinin bir şekilde verilen bilgileri başka bir
formda yorumlama yeteneğini ölçmektir. Buradaki sorularda öğrenci mevcut
bilgilerini kullanarak yorum yapar.
Örnek sorular:
1 İvme ile yer çekimi ivmesi aşağıdaki ifadelerden hangisinde ortak özelliklere
sahiptir.
a) İkiside yerin çekim kuvvetinden dolayı oluşur.
b) İkiside dışarıdan bir etki olması dolayısıyla oluşur.
c) İkiside hızlanmayı ifade eder.
d) İkiside hareketin sabit olmadığını ifade eder.
2 Işığın kırılmasının ışığın dalga modeli ile mi açıklamak daha uygundur, yoksa
tanecik modeli ile mi açıklamak daha uygundur. Gerekçeleri ile birlikte yazınız.
3 Foto elektrik olayı ışığın hangi özelliğini açıklamada kullanılır?
4 Bir cismin eğrisel bir yörüngede hareket edebilmesi için hangi şartların
gerçekleşmesi gerekir?
iii) Uygulama seviyesi:
Bu seviyede öğrenci bilimsel bilgilerini ve anlayışını karşılaştığı yeni
durumlara uygulayabilir. Burada, öğrenciden önceki bilgi birikiminden uygun
bölümleri ve ilişkileri seçerek yeni duruma uygulaması ve sonuçları yorumlaması
beklenir. Bu seviyedeki sorularda kullanılacak uygun soru kelimeleri , çözünüz,
kullanınız, sınıflayınız, seçiniz ve ne kadar” gibi kelimelerdir.
Bu seviyedeki sorulardan amaç, öğrencilerin bilgi birikimlerini karşılaştıkları
yeni durum ve problemlerin çözümlemede kullanabilme yeteneklerini ölçüp
değerlendirmektir.
iv) Analiz, sentez ve değerlendirme seviyeleri (yüksek seviyeli zihinsel
yetenekler):
Bu seviyelerde öğrenci bilimsel bilgileri, o bilgileri oluşturan parçacıklara
ayırabilir (analiz), Parçacıklara ayırdığı bilgilerden farklı birleştirmeler
yaparak yeni bilgiler üretebilir (sentez), ve üretilen yeni bilgileri nedenleri,
bilimsel geçerliliği ve sonuçları ile birlikte yorumlayabilir (değerlendirme).
Bu seviyelerde amaç öğrencilerin yüksek seviyeli zihinsel yeteneklerini
ölçmektir. Bu ölçmede kullanılacak sorulardaki kelimeler şunlardır:
Analiz: analiz et, destekle, kanıt göster, nedenleri tanımla, niçin ve yorumla.
Sentez: tahmin et, geliştir, planla, sentez yap, üret, alet geliştir, yap veya
kur.
Değerlendirme: değerlendir, görüşünü söyle, iddia et, değer takdir et,
değerlendirme yap gibi.
Örnek sorular:
Analiz sentez ve değerlendirme ile ilgili sorular
1) 3 m kütleli cisim D den serbest bırakılıyor ve F noktasındaki 2 m kütleli
cisimle esnek olarak çarpışıyor. 2 m kütlesi nereye kadar çıkabilir?
2. Hacim ile sıcaklık arasındaki ilişkiyi veren bir hipotez kurunuz ve bu
hipotezi test edecek bir deney, düzeneği planlayın.
3. Çekirdek çevresinde dönen elektron, klasik mekaniğe göre enerji kaybederek
çekirdek üzerine düşmesi beklenir ancak gerçekte böyle bir durum gözlenmez.
Bunun sebebi sizce nedir açıklayın.
Bu Konu İle İlgili Diğer Sayfalar
Çok Oynanan Oyunlar